Πάσχα, των Ελλήνων Πάσχα

18/04/2009 | ΤΟΥ ΑΔΩΝΗ ΠΑΛΛΗΚΑΡΙΔΗ

Η χαρά του Πάσχα και της Ανάστασης πνίγονται μέσα στις αναμνήσεις και τις θύμησες των χαμένων πατρίδων. Θεία Ανάσταση και ο τόπος μετρά μέρες και ώρες σκλαβιάς και άτεγκτης, ψυχρής, ανάλγητης στάσης των ισχυρών της γης για το άδικο που έγινε στην πατρίδα.

Η Κύπρος είναι έτοιμη για να γιορτάσει το Πάσχα, τηρώντας ήθη, έθιμα και παραδόσεις. Η Ανάσταση του Κυρίου λειτουργεί ως σύμβολο ελπίδας για το λαό μας, που προσδοκά και στην ανάσταση της πατρίδας. Πέρασαν 35 χρόνια κατοχικής νύκτας στη βόρεια πλευρά της πατρίδας και ο τόπος μοιάζει σήμερα αγνώριστος. Η χαρά του Πάσχα και της Ανάστασης πνίγονται μέσα στις αναμνήσεις και τις θύμησες των χαμένων πατρίδων. Η Μεσαορία, η Μόρφου, η Αμμόχωστος, η Καρπασία στενάζουν κάτω από την μπότα του βάρβαρου εισβολέα και των επιγόνων του. Θεία Ανάσταση και ο τόπος μετρά μέρες και ώρες σκλαβιάς και άτεγκτης, ψυχρής, ανάλγητης στάσης των ισχυρών της γης για το άδικο που έγινε στην πατρίδα.
Στην κυπριακή ύπαιθρο περισσότερο παρά στις μεγάλες πόλεις διασώζονται τα έθιμα του χθες που κάνουν αυτές τις μέρες να ξεχωρίζουν.

Καλοψημένες φλαούνες
Κατευθείαν από την αρχαία ελληνική παράδοσή μας έρχονται οι φλαούνες, που εκείνα τα χρόνια τις έλεγαν μιζιθρόπιτες, γράφει ο αείμνηστος λαογράφος μας Αντρέας Ρουσιουνίδης. Δείγμα κι αυτό της συνέχειας του Ελληνισμού στα χώματα της Κύπρου. Αχνιστές φλαούνες, κουλούρια και τσουρέκια βγήκαν αυτές τις μέρες από τους φούρνους. Η «Σημερινή» μεταφέρει εικόνες ζωής και παράδοσης από όλη την ελεύθερη Κύπρο. Κάνει τους συνειρμούς και θυμίζει στους νεότερους ότι η πατρίδα δεν τελειώνει στα οδοφράγματα. Πολλές ελληνικές κυπριακές πατρίδες αναμένουν απελευθέρωση. Πέραν των 550 εκκλησιών μας βρίσκονται συλημένες και ερειπωμένες και δεν θα ακουστεί σ’ αυτές η ψαλμωδία της Αναστάσεως και ο καλός λόγος.
Στις πόλεις και τα χωριά της Κύπρου συνεχίζεται ακόμη η παράδοση των πασχαλινών εθίμων, που γίνονται σε διάφορες εκδοχές από τόπο σε τόπο.
Πολλά από αυτά μοιάζουν με τα έθιμα, που απαντώνται στον ευρύτερο ελληνικό χώρο, στην ελεύθερη δηλαδή Ελλάδα και στη δική μας μικρή Ελλάδα, την ημικατεχόμενη και αιμάσσουσα Κύπρο.
Όσο κι αν τα πασχαλινά έθιμα έχουν ξεθωριάσει μέσα στο χρόνο, διατηρούν ακόμη ακτινοβολία από τη χθεσινή τους αίγλη. Η ηθοπλασία του Πάσχα ήταν πάντα πολύ ζωντανή σε όλα τα κυπριακά αγροτικά σπίτια του χθες. Σήμερα η παράδοση μεταλαμπαδόθηκε στη νέα γενιά, που διατηρεί τη διάθεση να δημιουργήσει εικόνες οικογενειακής ανάτασης όπως της έφτιαχνε το Πάσχα του χθες.
Οι νοικοκυρές, παρά τον κάματο και τις δυσκολίες της καθημερινότητας, έβρισκαν το χρόνο να κάνουν τα σπίτια τους να λάμπουν. Οι μεγαλύτεροι θυμούνται ακόμη το ασπρόγιασμα του σπιτιού με ασβέστη. Μια μέθοδος καθαριότητας και λευκάδας, που είχε και πολύ καλά προστατευτικά αποτελέσματα από τα διάφορα μικρόβια.

Η... γλυκιά ταλαιπωρία των οικοκυρών
Στις δύσκολες μέρες του χθες η νοικοκυρά είχε να κάνει χίλια δυό τις παραμονές του Πάσχα και την Αγία Εβδομάδα. Νωρίς νωρίς έπρεπε να σηκωθεί με το φεγγάρι και να πάει στις υδρορροές του χωριού για να γεμίσει το σταμνί στάλα στάλα. Μετά από πολλές διαδρομές γέμιζε το πιθάρι για να έχει το σπίτι νερό για το Πάσχα. Για το καθάρισμα του σπιτιού, το λούσιμο των παιδιών και των μεγάλων και για τα μαγειρέματα και τα ζυμώματα.
Οι άντρες και τα παιδιά βοηθούσαν τις γυναίκες που δέχονταν το μεγαλύτερο βάρος της προετοιμασίας, για την άρτια υποδοχή της Ανάστασης.
Βέβαια, αυτές τις μέρες τα παλιά καφενεία ήταν στις δόξες τους. Το Βασιλούδι στην Κρήτου Τέρα και στο Γουδί τραγουδούσε την πασχαλιά με τσιαττιστά και έπαιζε γλυκόηχα το βιολί του. Δεν υπήρχε πιο όμορφη εικόνα του χθες να ακούς τους αυτοδίδακτους σχεδόν βιολάρηδες να συντροφεύουν τις όμορφες εικόνες των χωρικών που συναδελφώνονταν στα καπηλειά. Ο ήχος από το βιολί και τα τσιαττιστά έφτανε μέχρι τους φούρνους που γίνονταν οι άρτοι, τα κουλούρια και οι φλαούνες της Ανάστασης. Οι νοικοκυρές ιδρωμένες, κουρασμένες αλλά ευτυχισμένες περίμεναν τον καλό τους και τα παιδιά, για να διαβάσουν στο πρόσωπο τους την ευτυχία για τα σπιτίσια εδέσματα που έφτιαξαν. Οι οικογένειες ήταν οικογένειες τότε και τα ρήγματα στις σχέσεις των ανθρώπων μικρότερα. Υπήρχε ισχυρός συμβολισμός αγάπης και η πατρίδα εξέπεμπε αυτοπεποίθηση και χαμόγελο. Ίσως η εισβολή γκρέμισε μέσα στην ψυχή μας την πίστη στις αξίες και το δίκαιο. Ίσως να έκανε και μεγάλο κακό στις σχέσεις μας.

Εκεί που τα έθιμα άντεξαν στο χρόνο
Σήμερα στον Αστρομερίτη, το Ακάκι, την Περιστερώνα και σε άλλα χωριά της περιοχής της Ελεύθερης Μόρφου οι νοικοκυρές ετοιμάζουν νωρίς νωρίς τις φλαούνες και τα τσουρέκια. Όλη η οικογένεια μαζεύεται σιγά-σιγά στο παλιό οικογενειακό σπίτι της γιαγιάς και του παππού και στο φούρνισμα βρίσκουν όλοι το χρόνο ν' ανταλλάξουν δύο γλυκιές κουβέντες και να χαρούν τη διαδικασία των προετοιμασιών. Το ζύμωμα με το χέρι στο σπίτι ξυπνά τις καταβολές μας, μας δένει και μας ενώνει, μας κρατά ζωντανούς. Το ίδιο όμορφο μοτίβο συναντάται σε όλη την ελεύθερη Κύπρο στην Πιτσιλιά, τη Μαραθάσα, τα Κοκκινοχώρια, τη Λεμεσό και την Πάφο. Η παράδοση ασφυκτιά και θέλει να πάρει έκφραση.
Είναι η ζωντανή άμυνα του τόπου που ο εχθρός δεν μπόρεσε να ξεριζώσει, γιατί ο πολιτισμός αντέχει και ζει κάτω από τις ταφόπλακες των νεκρών μας.
Βίασαν, ξερίζωσαν, σκότωσαν και τώρα θέλουν να γίνουν συνέταιροι της Κύπρου. Παραδοξότητες που δεν αντέχουν στη βάσανο της ελληνικής φύτρας του τόπου. Αγαρηνούς και ξένους με την ψυχή της η πατρίδα θα τους εξεμέσει στις ακτές της όταν έρθει η ώρα.

Τα τσουρέκια
Τα τσουρέκια συνηθίζονταν τον περασμένο αιώνα πολύ και στον τόπο μας. Χάθηκαν, όμως, για κάποια χρόνια, για να επανέλθουν μετά από ισχυρή επίδραση από την ελεύθερη Ελλάδα. Οι ταξιδιώτες μας τα είδαν, τα έφεραν και οι μνήμες ξύπνησαν. Ναι, τα έφτιαχνε η γιαγιά μου, είπε η Κύπρια νοικοκυρά και τα έβαλε στο μενού της Ανάστασης.
Με μεράκι οι νοικοκυρές ετοιμάζουν τη ζύμη της φλαούνας λίγο πριν πάνε στη λειτουργία της αποκαθήλωσης. Ακολουθεί το άνοιγμα του φύλλου, η γέμιση της φλαούνας και το ψήσιμο στο φούρνο που άναψε με ξύλα. Τα ξύλα έχουν κι αυτά το συμβολισμό τους, σύμφωνα με τους λαογράφους μας. Η εξέλιξη έφερε το ψήσιμο της φλαούνας στις ηλεκτρικές κουζίνες και τους ηλεκτρικούς φούρνους. Η μυσταγωγία, όμως, εξακολουθεί η ίδια.
Θαυμάσια τα εδέσματα της Λαμπρής. Η φλαούνα μεγάλωσε γενιές ολόκληρες και συνόδευσε τους θεριστές στην πρώτη τους έξοδο λίγο μετά το Πάσχα. Η φλαούνα κακοψημένη αντέχει στο χρόνο. Στην Πάφο μάλιστα ετοιμάζουν και τις πασκιές που είναι φλαούνες με κατσικίσιο ή αρνίσιο κρέας. Κλειστό και ψημένο το κρέας στην παχιά ζύμη αντέχει αρκετές μέρες και αποτελεί θαυμάσιο έδεσμα για τους αγρότες μας.
Τα κυπριακά σπίτια έβαψαν κόκκινα τα αβγά σε ανάμνηση του αίματος που έτρεξε από την πλευρά του Χριστού μετά τη λόγχισή του από τους Ρωμαίους στρατιώτες. Συμβολίζουν ακόμη τα κόκκινα αβγά, το συμβολισμό του εβραϊκού Πάσχα, που με το αίμα του αρνιού σημάδευαν τις εξώπορτες. Ο Ιησούς, άλλωστε, τις μέρες του εβραϊκού Πάσχα μαρτύρησε όταν μπήκε στην αρχή ως λυτρωτής στην Ιερουσαλήμ και ύστερα οι αρχιερείς φοβήθηκαν την αίγλη του και ζήτησαν από τους Ρωμαίους να τον σταυρώσουν.

Τα σπίτια εκπέμπουν λαμπριάτικο χρώμα
Πάσχα και Άνοιξη πάνε μαζί και οι λαλέδες, οι λάζαροι, τα ριζάρια, τα φύλλα κρεμμυδιών και άλλα ήταν καλά υλικά για να έχει η κυπριακή οικογένεια κόκκινα αβγά. Αυτή η αλλαγή χρώματος είχε ισχυρό συμβολισμό και άλλαζε τη διάθεση, την έκανε γιορτινή και πιο αισιόδοξη. Κόκκινα αβγά και αβγοτές ήταν αυτά που έκαναν τα παιδιά πολύ χαρούμενα όταν πήγαιναν στην εκκλησία για τον Καλό Λόγο και την Ανάσταση. Στη μεγάλη πυρά της Λαμπρής έκαιγαν τους μάρτους, που τους φορούσαν στα χέρια από την πρώτη Μαρτίου, σαν πλεγμένες πολύχρωμες κλωστές. Το έκαναν για γούρι και για να βρουν, λέγει κάποια εκδοχή, μια όμορφη περδικούλα με τα περδικάκια της. Κυρίως, όμως, το κάψιμο του Μάρτη ή μάρτου στη φωτιά συμβολίζει τον εξορκισμό κάθε κακού.
Τα κυπριακά σπίτια βρίσκονται σε συναγερμό δημιουργίας, εκπέμποντας λαμπριάτικο χρώμα.
Κάτι ξέρει η Αργυρή Τσίγκη, που τα έκανε όλα σύμφωνα με την παράδοσή μας. Ψυχή η ίδια, της προσπάθειας αναβίωσης των εθίμων, έχει πολύ καλή συνεισφορά στα θέματα της ζωντανής μας ηθοπλασίας.
Παλαιότερα το Πάσχα αγόραζαν καινούργια ρούχα και παπούτσια για να πάνε αστραφτεροί στη Λειτουργία.
Και μια και η Ανάσταση συμπίπτει με τις πρώτες αγκινάρες της παλιάς κυπριακής ποικιλίας, γνωστά ήταν και τα κεράσματα στα καφενεία με τσίλιμα τη γλυκιά γεύση της «καυκαρούδας».

Πηγή: η Σημερινή