Αντιτορπιλικό Έλλη

Στις 15 Αυγούστου 1940 κατά την διάρκεια του εορτασμού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην Παναγία της Τήνου, οι Ιταλοί με τα υποβρύχια τους και θέλοντας να στείλουν ένα μήνυμα ισχύος στην Ελλάδα κτυπούν με τορπίλη και βυθίζουν το αντιτορπιλικό "Έλλη" που είχε στο λιμάνι του νησιού για την απονομή των τιμών προς την Παναγία.

Αυτό ήταν το πρώτο πλήγμα της Ελλάδος από τους φασίστες της Ιταλίας κατά την διάρκεια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου. Λίγους μήνες μετά η Ιταλία θα επιτεθεί στην Ελλάδα από τα βουνά της Βορείας Ηπείρου.

Ας δούμε πως περιγράφει ο Αντιναύαρχος ε.α. Γρηγόριος Μεζεβίρης τα γεγονότα κατά την διάρκεια αλλά και που ακολούθησαν τον τορπιλισμό:

«Την 15η Αυγούστου 1940, ενώ βρισκόμουνα στην Αθήνα, ο Διευθυντής της Δ.Ρ.Υ.Ν. με πληροφορούσε τον τορπιλισμό και τη καταβύθιση της ΕΛΛΗΣ από άγνωστο υποβρύχιο. Κατέβηκα αμέσως στον Ναύσταθμο και έσπευσα να συναντήσω τον Αρχηγό του Στόλου, που είχε μόλις πληροφορηθεί το γεγονός. Ήταν έξαλλος και φοβερά αγανακτισμένος κατά του Υφυπουργού. Παρά τους αιφνιδιαστικούς βομβαρδισμούς πολεμικών μας σκαφών που είχαν προηγηθεί, ένα από τα μεγαλύτερα πλοία του Στόλου είχε διαταχθεί να παραμείνει επί ώρες αγκυροβολημένο σε όρμο τελείως ανοικτό, για να μην διακοπεί η παράδοση των καλών ειρηνικών καιρών της συμμετοχής του Ναυτικού στη θρησκευτική τελετή της Τήνου! Φαίνεται, μάλιστα, ότι το Γ.Ε.Ν., για να μην διακινδυνεύσει την ΕΛΛΗ, είχε εισηγηθεί την αποστολή του α/τ «ΑΕΤΟΣ». Ο Υφυπουργός όμως, επέμενε να αποσταλεί το εύδρομο για την μεγαλοπρεπέστερη συμμετοχή του Ναυτικού στην τελετή. Τη στιγμή που η δολοφόνος τορπίλη έπληττε την ΕΛΛΗ, το πλοίο έφερε μεγάλο σημαιοστολισμό, το επιτελείο του φορούσε τη μεγάλη στολή για να συμμετάσχει στη τελετή και το άγημα ετοιμάζονταν να αποβιβαστεί στη στεριά για να αποδώσει τις τιμές. Σύμφωνα με παλιό έθιμο, στη Τήνο είχαν συρρεύσει χιλιάδες προσκυνητές που δεν φαντάζονταν ότι την εποχή εκείνη η θάλασσα έκρυβε πολλούς κινδύνους.


Η Ιταλική τορπίλη προσκρούει στον κυματοθραύστη



Ήδη, δικαιολογημένα, οι προσκυνητές αυτοί βρίσκονταν σε μεγάλη αγωνία για την ασφαλή επιστροφή τους. Αποφασίστηκε λοιπόν, να επιστρέψουν με νηοπομπή που θα συνόδευαν τα α/τ «ΒΑΣ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ» και «ΒΑΣ. ΟΛΓΑ». Τα αντιτορπιλικά απέπλευσαν από τον Ναύσταθμο το επόμενο πρωί, προκειμένου να ειδοποιηθούν οι εμπόλεμοι για την κίνηση αυτή και να αποφευχθεί νέα….παρεξήγηση. Ο Αρχηγός του Στόλου επέβαινε στο α/τ «ΒΑΣ. ΟΛΓΑ» και εγώ στο α/τ «ΒΑΣ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ». Κατά τον πλου είχαν ληφθεί τα συνήθη σε καιρό πολέμου μέτρα. Ενώ παραπλέαμε τη Σύρο φάνηκε, σε ύψος 2.000 μέτρων περίπου αεροσκάφος στο οποίο δεν διακρίνονταν χαρακτηριστικά εθνικότητας με κατεύθυνση προς το α/τ «ΒΑΣ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ». Διέταξα τον αξιωματικό πυροβολικού του πλοίου οι σκοπευτές των Α/Α να παρακολουθούν το αεροσκάφος και τα πυροβόλα να ετοιμαστούν για έναρξη πυρός. Σε λίγο, δέσμη οκτώ μικρών βομβών έπεφτε σε απόσταση μερικών εκατοντάδων μέτρων από το α/τ «ΒΑΣ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ», αμέσως το πλοίο άρχισε να βάλλει κατά του αεροσκάφους και διαταζόταν «πλους ελίγδην» με πάση ταχύτητα, προκειμένου να διαταραχθεί η σκόπευση του αεροσκάφους. Ακολούθησε η πτώση άλλων δυο δεσμών των οκτώ βομβών και η τελευταία έπεσε μερικές δεκάδες μέτρα από το πλοίο. Δυστυχώς η ισχυρή θαλασσοταραχή δυσκόλευε πολύ τη σκόπευση των πολυβόλων μας και παρά το εντατικό πυρ το αεροσκάφος δεν κτυπήθηκε, αλλά ανέβηκε σε μεγάλο ύψος και εξαφανίστηκε στον ορίζοντα.



Κατά τον κατάπλου στην Τήνο, το α/τ «ΒΑΣ. ΟΛΓΑ» αγκυροβόλησε, ενώ για προστασία, το α/τ «ΒΑΣ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ» κινούνταν με μεγάλη ταχύτητα γύρω από το αγκυροβόλιο. Κανένα από τα πλοία μας δεν διέθετε την εποχή εκείνη συσκευή εντοπισμού υποβρυχίων. Όπως εξακριβώθηκε, εκτός από την μοιραία τορπίλη που είχε βυθίσει την ΕΛΛΗ, είχαν βληθεί άλλες δυο τορπίλες που είχαν προσκρούσει στον κυματοθραύστη. Διαπιστώθηκε, από θραύσματα των τορπιλών που βρέθηκαν, ότι ήταν ιταλικής προέλευσης. Όσον αφορά το μικρό μας εύδρομο, το μόνο ίχνος του που βρήκαμε ήταν η άκρη του καταρτιού του που προεξείχε από τη θάλασσα.



Αποπλεύσαμε από την Τήνο τις πρώτες απογευματινές ώρες συνοδεύοντας τα πλοία των προσκυνητών και χωρίς άλλο επεισόδιο καταπλεύσαμε στον Πειραιά. Πλήθη κόσμου και μέλη της Κυβερνήσεως περίμεναν με αγωνία τον κατάπλου της νηοπομπής.



Μετά τη τελευταία αυτή εχθρική ενέργεια έγινε επί τέλους αντιληπτό ότι η επιθυμία μας να διατηρήσουμε την ουδετερότητα δεν ήταν από μόνη της αρκετή για να μας προφυλάξει από αιφνιδιασμούς και τραγικές εκπλήξεις. Επιβάλλονταν η λήψη προληπτικών μέτρων ασφάλειας. Διατάχθηκε η μεθόρμιση των πλοίων από τον Ναύσταθμο στον όρμο της Ελευσίνας, το μέγεθος του οποίου επέτρεπε τη διασπορά τους στο αγκυροβόλιο, για την αποφυγή ομαδικών καταστροφών σε περίπτωση αεροπορικής προσβολής. Αποφασίστηκε η τοποθέτηση ανθυποβρυχιακών φραγμάτων για την προστασία των λιμένων του Πειραιά και του Ναυστάθμου και ορισμένων εσωτερικών θαλασσίων οδών. Συμπληρώθηκαν τα μέτρα Α/Α άμυνας. Ανακλήθηκαν τα αντιτορπιλικά από την Μήλο και την Ναύπακτο και έγινε κινητοποίηση των πλοίων σε εφεδρεία.



Με την ιδιότητα του Ανωτέρου Διοικητή των «εν όρμω» πλοίων ρύθμισα την υπηρεσία τους, ως σε περίοδο πολέμου, ιδιαίτερα όσα αφορούσαν την Α/Α άμυνά τους. Μου ανατέθηκε επίσης από τον Αρχηγό σου Στόλου να μελετήσω με το Γ.Ε.Ν. τον τρόπο ενέργειας για την ταχύτερη δυνατή εκτέλεση της πόντισης των προβλεπομένων πεδίων ναρκών, μόλις ληφθεί η σχετική διαταγή. Επειδή για την επιχείρηση αυτή θα χρησιμοποιούνταν και όλα τα αντιτορπιλικά που διέθεταν σχετικές εγκαταστάσεις, ζήτησα με επιμονή να γίνει άμεσα εκπαίδευση των πλοίων στο έργο αυτό καθώς δεν είχε γίνει κατά την εκπαιδευτική περίοδο. Όταν μετά από δυο περίπου μήνες διατάχθηκα να προβώ στην άμεση πόντιση των πεδίων, καμιά σχετική άσκηση δεν είχε προηγηθεί.



Οι πρώτες νηοπομπές σε πολεμικές συνθήκες



Αρχές Σεπτεμβρίου 1940 ανέλαβα μια ενδιαφέρουσα αποστολή που είχε μορφή πολεμικής επιχειρήσεως σε ακήρυχτο πόλεμο, τη μεταφορά στην Αλεξανδρούπολη στρατιωτικών τμημάτων της Μεραρχίας Αρχιπελάγους. Για τον σκοπό αυτό τέθηκαν υπό τις διαταγές μου 4 αντιτορπιλικά, το «ΒΑΣ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ» και 3 τύπου «ΥΔΡΑ», 5 μεταγωγικά, 1 πετρελαιοφόρο για τον ανεφοδιασμό σε καύσιμα και η Μοίρα των 12 σύγχρονων υδροπλάνων ναυτικής συνεργασίας «DORNIER». Επέλεξα για βάση της δυνάμεως τον πολύ ευρύχωρο όρμο Γέρας της Μυτιλήνης που παρείχε άριστη προστασία από τα υποβρύχια και προσφερόταν για την εγκατάσταση βάσεως υδροπλάνων. Παρέμεινα στη βάση αυτή λίγες ημέρες, σε αναμονή συγκέντρωσης των εφέδρων στα λιμάνια επιβιβάσεως, οργανώνοντας τις δυνάμεις μου είχαν διατεθεί. Στο έργο αυτό με βοήθησε ο δραστήριος έφεδρος Πλοίαρχος του Β.Ν. Κ.Παναγιώτου, που ορίστηκε Μοίραρχος των μεταγωγικών.



Η έλλειψη προγενέστερης συνεργασίας της Αεροπορίας με το Ναυτικό ήταν εμφανής. Οι περισσότεροι από τους αεροπόρους δεν προέρχονταν από τις τάξεις του Ναυτικού και, αν και έδειχναν κάθε καλή θέληση, με μεγάλη δυσκολία συντονίζονταν στις αντιλήψεις του Ναυτικού, ως προς τον τρόπο εκτελέσεως των αποστολών. Επειδή δεν υπήρχε Αεροπορική Σχολή Πολέμου, οι αρχές της χρησιμοποιήσεως της αεροπορίας ναυτικής συνεργασίας που διδάσκονταν στην Ναυτική Σχολή Πολέμου δεν είχαν φθάσει σε εκείνους που επρόκειτο να τις εφαρμόσουν. Ακόμα και τη χρήση του κρυπτογραφικού κώδικα του Ναυτικού, εκείνη τη στιγμή μόνο μάθαιναν. Σε λίγο χρόνο όμως οι περισσότερες δυσκολίες είχαν ξεπεραστεί, είχε επικρατήσει πνεύμα ειλικρινούς συνεργασίας και βρέθηκα στην ευχάριστη θέση, στην έκθεση που υπέβαλλα στο τέλος της αποστολής, να εκφράσω την ικανοποίησή μου για την προσπάθεια που κατέβαλλαν οι αεροπόροι.



Η όλη επιχείρηση ήταν πολύ ιδιόρρυθμη. Τυπικά βρισκόμαστε σε ειρηνική περίοδο, αλλά υπήρχε ο εχθρός που παραμόνευε και που είχε ήδη δώσει αρκετά δείγματα των δολίων προθέσεών του. Ανά πάσα στιγμή μπορούσαν να βρεθούν στην πορεία μας υποβρύχια και νάρκες ή άγνωστα αεροσκάφη να μας αιφνιδιάσουν. Φυσικά οι κίνδυνοι αυτοί αντιμετωπίστηκαν όπως σε περίοδο πραγματικού πολέμου, με τη σημαντική διαφορά ότι και αν ακόμα εντοπίζαμε τον πιθανό εχθρό έπρεπε να περιμένουμε να μας επιτεθεί πρώτα, πριν αντεπιτεθούμε. Μια άλλη ιδιαιτερότητα που δυσκόλευε ακόμα την κατάσταση ήταν ότι στερούμασταν της μυστικότητας των κινήσεών μας, ενός από τα κυριότερα μέτρα άμυνας των νηοπομπών. Και αυτό διότι, για να αποφύγουμε κάθε πραγματική ή δήθεν παρεξήγηση σχετικά με την εθνικότητα των πλοίων, οι εμπόλεμοι ειδοποιούνταν για τις κινήσεις μας εγκαίρως και με κάθε λεπτομέρεια. Δύο ημέρες πριν αποπλεύσει κάθε νηοπομπή, έπρεπε να γνωστοποιούνται η ημέρα και ώρα απόπλου, η σύνθεση της νηοπομπής, η οδός που θα ακολουθούσε, η ταχύτητα και η ώρα άφιξης στο λιμάνι του προορισμού. Μετά την κοινοποίηση αυτών, καμιά αλλαγή δεν δικαιούμουν να κάνω. Αυτό σήμαινε ότι οι έφεδροι έπρεπε να έχουν συγκεντρωθεί στα λιμάνια επιβίβασης ακριβώς τη χρονική στιγμή που είχε προγραμματιστεί και να μην υπάρξει καμιά καθυστέρηση στη επιβίβαση, αποβίβαση ή κατά τον πλου. Αν για λόγους πολεμικούς, όπως σε περίπτωση εμφάνισης υποβρυχίου, επιθυμούσα να αλλάξω την προβλεπόμενη πορεία, αυτό δεν μπορούσα να το κάνω. Αν μάλιστα ληφθεί υπόψη ότι προβλέπονταν συγκρότηση τμηματικών νηοπομπών από τρία νησιά, που στη συνέχεια συγκεντρώνονταν σε σημείο συνάντησης για να κατευθυνθούν από εκεί στην Αλεξανδρούπολη ως ενιαία νηοπομπή, γίνεται αντιληπτό με πόση μαθηματική ακρίβεια έπρεπε να υπολογιστούν τα πάντα για να μην έχουμε ανωμαλίες. Χάρις όμως στη λαμπρή συνεργασία των τοπικών στρατιωτικών και ναυτικών αρχών και την εξαιρετική οργάνωση των μεταγωγικών, τα πάντα εξελίχτηκαν όπως ακριβώς είχαν προγραμματιστεί. Οι μεταφορές πραγματοποιήθηκαν σε τρεις σειρές και η όλη αποστολή κράτησε συνολικά τρεις βδομάδες περίπου. Κατά τις επιχειρήσεις αυτές δεν εκδηλώθηκε καμιά εχθρική ενέργεια, δόθηκε όμως μια εξαιρετική ευκαιρία στα αντιτορπιλικά, στα μεταγωγικά και στη ναυτική αεροπορία να συνεργαστούν και να προετοιμαστούν για το πολεμικό τους έργο που σύντομα θα ανελάμβαναν.



Μετά την συγκέντρωση των πλοίων στην Ελευσίνα καθιερώθηκαν τακτικές έξοδοί τους στον Σαρωνικό για εκτέλεση ασκήσεων υπό τον Αρχηγό του Στόλου. Παρά τις αντιρρήσεις μου, οι ασκήσεις δεν περιελάμβαναν εντατική εκπαίδευση στη χρήση των όπλων αλλά περιορίζονταν στην εκτέλεση πυρών γυμνασίων και σε ημερήσιους και νυχτερινούς ελιγμούς. Τα μικρά αντιτορπιλικά τύπου «ΘΥΕΛΛΑ» και τα τορπιλοβόλα είχαν ολοκληρώσει την κινητοποίησή τους και είχαν διατεθεί για τις ανάγκες της τοπικής άμυνας. Παρέμεναν υπό τις διαταγές μου τα δέκα μεγάλα αντιτορπιλικά που είχαν οργανωθεί σε τρεις μοίρες. Η πρώτη αποτελείτο από τα δύο αντιτορπιλικά τύπου «ΒΑΣ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ», η δεύτερη από τα τέσσερα τύπου «ΥΔΡΑ» και η τρίτη από τα τέσσερα τύπου «ΛΕΩΝ». Οι μοίρες αυτές αποτελούσαν και την κύρια μαχητική δύναμη του Στόλου, διότι η μεν «ΕΛΛΗ» δεν υπήρχε πια η δε ναυαρχίδα «ΑΒΕΡΩΦ» προορίζονταν να μείνει στην Ελευσίνα ως πλωτό πυροβολείο».

http://ccouclelis.googlepages.com/thetorpedoingofelli